Savaş ortamına direkt maruz kalan bireylerin yanı sıra savaş ortamından yayınlanan haberlere ve/veya yaşanan fizikî ve ruhsal kayıpların imgelerine maruz kalan şahıslar için de bu haberler travmatik tesire sahip olabilmektedir.
Nirengi Derneği psikososyal dayanak takımı tarafından yayınlanan “Savaşlardan Dolaylı Olarak Etkilenen Çocuklar için Ebeveyn ve Bakım Veren Tavır ve Davranışları” bilgi setinin giriş kısmında “Çocuklar, en temel ruhsal gereksinimlerinden biri olan “güven duyma/ inançta hissetme” hissini geliştirmeyi şimdi tamamlamadıkları ve yaşadıkları etrafları üzerindeki denetimleri hudutlu olduğu için bu durumunun ortaya çıkardığı olumsuz ruhsal tesirlere karşı daha hassas bir yapıdadır. Bu cins travmatik olaylara dolaylı olarak maruz kalan çocuklar his durumlarını düzenlemek ve olumsuz hisleriyle baş etmek konusunda yetişkinlere muhtaçlık duyabilirler. Bu çerçevede ebeveynlerin/bakım verenlerin uygulayabileceği destekleyici davranış ve tavırları dikkatinize sunmak isteriz.” tabirlerine yer verilmektedir.
Ebeveyn ve bakım verenlere yönelik Nirengi Derneği psikososyal grubu tarafından hazırlanan bilgi setinde yer alan 6 husus şu haldedir:
1) ÇOCUĞUNUZUN OLAYLAR HAKKINDA NELER BİLDİĞİNİ ve HİSSETTİĞİNİ ÖĞRENİN.
Yaşadığımız bilgi çağında çocukların yaşanan olaylardan haberdar olmaması neredeyse imkansızdır. Kimi çocuklar yaşananlarla ilgili çok az bilgiye sahip olup durumla ilgilenmezken kimi çocuklar bilgilerin oluşturduğu olumsuz hisleri içlerinde sessizce yaşayabilir yahut birtakım çocuklar yaşananları sorgulamak isteyebilir. Çocuğun kendisini konuşmak için rahat hissedeceği bir ortamda (örneğin bir akşam yemeğinde) bahisten bahsederek neler duyduğunu ve bildiğini, bahis hakkında neler hissettiğini öğrenmek yararlı olacaktır.
Küçük yaş kümeleri için uyku vaktine yakın olmadığı sürece fotoğraf çizmek, öykü okumak üzere rahat hissedecekleri aktivite vakitlerinde mevzuyu açmak faydalı olabilir. Konuşmanızı sonlandırırken olumlu bir öykü, anı yahut his ile bitirmeye ihtimam göstermeniz değerlidir.
Ergenlik devrindeki çocuklar için açık, olgun ve tercihen diyalog fırsatı yaratan bir ortamda neler bildiğini ve neler hissettiğini öğrenmek faydalı olacaktır.
Çocuğunuzun yaşından bağımsız olarak yaşananlar hakkında neler bildiğinin öğrenilmesi edindiği bilgilerin doğruluğunu ölçmenize yardımcı olacak ve olumsuz his yaratabilecek yanlış bilgilerden onu korumanıza imkan sağlayacaktır.
2) ÇOCUĞUNUZUN YANINDA İZLEDİĞİNİZ HABERLERİ FİLTRELEMEYE İHTİMAM GÖSTERİN.
Çocukları rahatsız edici yahut korkutucu içeriklerden/görsellerden korumak kıymetlidir. Savaş bölgesinden ağır formda haber aktarıldığı süreçte televizyon, radyo yahut başka yayın araçlarının art planda açık kalmamasına ve bilhassa bulunduğunuz ortamda küçük çocuklarınız varken travmatik içerikler içeren haberleri izlememeye/dinlememeye itina gösterin.
Ayrıca yetişkinler ortasında geçen konuşmalara çocukların dikkat kesilebileceğini aklınızda bulundurun ve çocuklarınız sizi duyabilecekleri bir aralıktaysa konuştuklarınıza itina gösterin.
3) ÇOCUĞUNUZUN KAYGILARINI DİNLEMEYE VAKİT AYIRIN.
Çocukların mevzuyla ilgili sordukları soruların üzerini kapatmak yerine olabildiğince dengeli, dürüst ve şefkatli biçimde cevap vermeye çalışın. Bilhassa küçük yaş gurubundaki çocuklar tıpkı soruları tekrar tekrar sormak isteyebilir. Bu soruları yaşına uygun formda (uzun ve çok detay içeren yanıtlar vermekten kaçınarak) ve sabırla yanıtlamaya ihtimam göstermek değerlidir.
Cevabını bilmediğiniz sorular yönelttiklerinde bilmediğinizi lakin araştıracağınız ve daha sonra yanıtlayabileceğiniz formunda dönüş yapmakta bir sakınca yoktur; sordukları tüm soruları o anda yanıtlamak zorunda hissetmeyin. Kıymetli olan nokta, size sordukları soruları göz gerisi ettiğinizi yahut küçümsediğinizi düşündürecek davranışlardan ve tavırlardan kaçınmanızdır.
Küçük çocuğunuzun “Hepimiz bu savaştan ötürü ölecek miyiz?” üzere size çok gelebilecek bir soru sorması durumunda ona inançta olduğunuz bildirisini verin ve bu kaygıya neden kapıldıklarını öğrenmeye çalışın; telaşlarının kaynağını öğrenmek onları nasıl rahatlatabileceğinizle ilgili ipuçları verebilir. Öbür yandan kimi çocuklar olumsuz hisleriyle baş edebilmek için olayları görmezden gelebilir. Çocuğunuz yaşananlar hakkında konuşmak istemiyorsa onu zorlamayın.
Ergenlik periyodundaki bir çocuk için fikirlerini aktarabileceği ve yaşananları tartışabileceği bir ortam yaratmak değerlidir. Ergenlik periyodunda çocuk, etrafından aldığı bilgileri ve kıymetleri kendi içinde tartarak kendi tavrını geliştirir. Bakım verenleri yahut etrafındaki yetişkinler tarafından iletilen görüşlerin kendisi için de yanlışsız olup olmadığını zihninde kıymetlendirir.
Bu çerçevede ergenlik devrindeki çocuğunuzla bu hususları konuşurken kendi bakış açınızı objektif bir formda paylaşmayı ve uyuşmazlıklara yer bırakarak, çocuğunuzun fikrini önemsediğinizi göstererek, kendi fikirlerini ve hislerini paylaşmasını teşvik edin. Bu yaklaşımınız çocuğunuzun kanılarını ve hislerini sizin desteğinizle konumlandırmasına imkan tanıyacaktır.
4) ÇOCUĞUNUZUN ORTAYA ÇIKAN OLUMSUZ HİS DURUMLARINI DÜZENLEYEBİLMELERİ İÇİN DAYANAK OLUN.
Çocuğunuza yaşadığı hislerin neler olduğunu sorun ve yaşlarına uygun olacak formda sorularınızı yöneltin. Çocuğunuza tüm dikkatinizle onu dinlediğinizi göstererek, hissettiği tüm hislerin doğal olduğunu vurgulayın ve konuşmaya muhtaçlığı olduğunda sizinle yahut güvendiği öteki bir yetişkinle hissettiklerini paylaşabileceğini belirtin.
Üzüldüğünde, öfkelendiğinde yahut korktuğunda nefes antrenmanı yapabileceğini belirtin ve bir arada yapmayı teklif edin. Çocuğunuz küçük yaş grubundansa nefes antrenmanını tanıtmak için şu yolu deneyebilirsiniz: “Hadi şimdi nefesi bir arada deneyelim; çiçek koklar üzere nefesi burnumuzdan alıyoruz ve yavaşça mum üfler üzere ağzımızdan veriyoruz.“ Ek olarak daha evvel olumsuz bir his hissettiğinde nasıl başa çıktığını konuşmak ruhsal dayanıklılığını destekleyecektir.
Daha büyük yaş kümesi ergenlerde ise keder, tasa, dehşet hislerinin yanı sıra öfke de ağır halde görülebilir. Ergenin hislerinin çok olduğunu düşünseniz bile küçümsemeyin, kaynağını anlamaya çalışın ve ona kanılarını tartması için sorular sorarak konuşma ortamı oluşturun.
Örneğin savaş durumuyla ilgili saldıran tarafa şiddet göstermek istediğini, saldırılan bireyleri savunmak istediğini belirten fikirleri olabilir. Her şeyden evvel onu anladığınızı, bu hissettiklerinin olağan bir müdafaa dileği olduğunu, yardım hissiyle öfkesinin ortaya çıktığını, şu anda sıkıntı durumda olan insanları korumak için ellerinden geleni yapan kuruluşlar olduğunu belirtmeyi deneyebilirsiniz.
5) YARDIM FAALİYETLERİNİN KESİMİ OLUN.
Çocukların şahit oldukları berbat olayların yanı sıra birbirine yardım eden insanların varlığından haberdar olmaları da kıymetlidir. İnsanlara yardım eden birinci müdahale grupları yahut barış daveti yapan gençler üzere olumlu öyküler anlatmaya ve mümkünse konuşmalarınızı bu çeşit olumlu öykülerle bitirmeye çalışın.
Çocuğunuza yardım faaliyetinde bulunmak isteyip istemediğini sorabilir, şayet isterse ona seçenekler sunabilirsiniz. Savaştan etkilenen çocukların yanında olduğunu göstermek için yazabileceği bir mektup, çizebileceği bir fotoğraf yahut takviye faaliyetleri gösteren bir sivil toplum kuruluşuna bağış yapmak üzere seçenekler olabilir. Bu çeşit olumlu aksiyonlar çocuktaki çaresizlik, tasa hissini azaltabilir ve rahatlamasına
yardımcı olabilir.
6) KENDİ HİSLERİNİZE BAKMAYI VE DAYANAK ALMAYI İHMAL ETMEYİN.
Yaşanan olaylardan çocuklarınızı muhafazaya çalışırken sizin de içinizde olumsuz hislerin oluşabileceğini ve bunun doğal olduğunu kendinize hatırlatın. Çocuklar bakım verenlerinin yaşadığı hisleri kendi davranışlarının sonucu olarak düşünebilir. Bu nedenle yaşadığınız endişe, telaş, öfke vb. olumsuz hisleri onlara olduğu üzere yansıtmamanız, çocuğun kendi hissini düzenleyebilmesi ve sizi memnun etme sorumluluğunu almaması konusunda faydalı olacaktır.
Endişeli yahut üzgün hissediyorsanız kendinize vakit ayırmayı ihmal etmeyin ve arkadaşlarınızla, size itimat veren bireylerle bağlantı kurarak sizi rahatlatacak etkinlikler yapmaya çalışın.
Bununla birlikte yaşadığınız hislerden minimal seviyede, sakince, vücut lisanınızı denetim ederek bahsetmeniz çocuğun kendi hislerini da fark etmesine ve diğerlerinin da kendisi üzere telaş, dehşet üzere hisleri hissedebildiğini kabul etmesine yardımcı olacaktır.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
