Yükseköğretim Genel Şurası’nın 15.06.2023 tarihli 10 sayılı oturumunda alınan 2023.10.183 sayılı karar gereği doçentlik müracaat koşullarında değişikliğe gidildi.
Bu karar istinaden Üniversiteler Ortası Heyet (ÜAK) doçentlik müracaat kurallarına ait değişikliklerini bahis alan bir duyuru yayınladı.
Maarif Platformu, bu kararın ortaya çıkardığı durumu pahalandırmak için mevzunun uzmanlarını bir ortaya getirdi. Düzenlenen çalıştayda kriter değişikliği yapmanın tahlil olmayacağı vurgusu yapıldı ve esaslı bir üniversite ıslahatı yapılması daveti yapıldı.
“Son yıllardaki savunma endüstrimizdeki süratli gelişmeler, aslında ülkemizde büyük bir bilim potansiyeli olduğunu göstermektedir. Şayet üniversitelerin yönelmesi gereken öncelikli alanlar, uzun vadeli amaçlar doğrultusunda tayin edilir ve bu bahiste bağlayıcı kararlar getirilirse hem endüstriyel alanlarda hem de kültürel ve ekonomik alanlarda bilime ve inovasyona dayalı kalkınma devri başlatılabilir.
Fikir, sanat ve bilim hayatının içini dolduran, geleceğimizin umudu olan bilim insanları ve akademisyenler, ülkemizde bir spor yahut sıradan bir magazin programı kadar bile ilgi görmüyorsa kaynağı düzgün araştırılmalıdır. Esaslı bir bilim geçmişine sahip olan ülkemiz, şayet kendi eğitim, bilim ve üniversite modelini oluşturabilirse; evvel gönül coğrafyamızda, sonra da dünyada eğitim ve bilimde bir merkezi haline gelebilir; eğitim model ve araçlarının ihracatçısı halini alabilir. Türkiye bu türlü tarihî ve kültürel birikimi ile geçmişte kendi kıymetleriyle insanlığı kucakladığı aslî misyonuna, yüzyıllar uzunluğu verdiği karşılıksız hizmet rolüne tekrar çağrılmaktadır. Yalnızca İslam âlemi ve Afrika’dan değil, Balkanlardan ve dünyanın pek çok yerinden, hatta uzak kıtalardan bile gördüğü büyük teveccühün gerisinde bu davet yer almaktadır. Münasebetiyle “Türkiye Yüzyılı” yalnızca ülkemiz için değil, tüm öteki ezilen ve sömürülen insanlığın kurtarılmasına ve bu tarihî role bir davet manasına gelmektedir. Türkiye bu rolün hakkını lakin, çağımızın gücü bilim, araştırma ve bilimsel kanıyı merkeze alarak verebilir.”
Platform tarafından yapılan açıklamada, davet metninde değişen doçentlik kriterlerinden yola çıkılarak asıl ve kökteki üniversite ve bilim problemlerinin masaya yatırıldığın, daha sonra yayınlanacak olan bilimsel raporda ise hususun etraflıca ele alınacağı ve tahlil tekliflerinin kamuoyuyla paylaşılacağı aktarıldı.
Platform ismine açıklamalarda bulunan Maarif Platformu Koordinatörü Prof. Dr. Osman Çakmak, davet hakkında bilgi verdi.
Konuşmasına YÖK’ün yayınladığı tamim ile doçentlik müracaat koşullarını değiştirdiğini tabir ederek başlayan Osman Çakmak, kelam konusu değişim ile yükselme kriterlerinin evvelki devirlere nazaran ağırlaştırıldığını, yurt dışı yayın ve aktifliklerin kıymet kazandığını belirtti.
Doçentlik müracaat kurallarının değiştirilmesine ait çalıştay düzenlediklerini hatırlatan Çakmak, “Konunun uzmanlarını bir ortaya getirip üniversitelerin tek tipleşmesi, bilimsellikten uzaklaşması, halktan kopuk bir görünüm arz etmesi, kendisinden beklenen toplumsal faydayı verememesi, dışa bağlı bir yapı ortaya çıkarması ve doktora eğitiminin niteliğinin düşmesi üzere meselelere tahlil bulmaya çalıştık.” dedi.
Maarif Platformu Koordinatörü Prof. Dr. Osman Çakmak, davet metnine ve doçentlik kriterlerinin değiştirilmesine ait açıklamada bulunarak dikkat çeken sözler kullandı.
Doktor, öğretim üyesi ve profesörlük kuruma bağlı rutin bir süreç iken, doçentliğe bu kadar vurgu yapılmasının anlaşılır bir tarafı olmadığını belirten Çakmak, “Mevcut merkezi doçentlik uygulamasına son verilir, Doçent ile Dr. Öğretim üyesi ortasındaki maaş farkı azaltılırsa, doçentlik unvanı üzerindeki sorunlar büyük ölçüde halledilmiş olacaktır.” dedi.
“Yayınlanan Davet Metni yalnızca Doçentlik kriterlerine dair değil birebir vakitte üniversitelerimizin ve yüksek öğretim sistemimizin temel kuruluş ideolojisi ile ilgili olağanüstü değerli konuları içtenlikle gerçek bir yaklaşım içinde ele almış ve kıymetli tahlilleri içermektedir. Bu metinin birinci ve icmal mahiyetinde olması boyutuyla epeyce yararlı olduğunu ve tahlile katkı sunacağını düşünüyoruz. Emeği geçenleri bütün kalbi hislerimle taktir ve tebrik ediyorum.
Mevcut akademik merdivende en kritik basamağın doçentlik olduğu söylenebilir. Bu yüzden çok akademisyen için doçentlik süreci adeta bir travma halini alıyor. Dr. Öğretim üyesi ve Prof’luk kuruma bağlı rutin bir süreç iken, Doçentlik’e bu kadar vurgu yapılmasının anlaşılır bir tarafı yoktur. Mevcut merkezi doçentlik uygulamasına son verilir, Doçent ile Dr. Öğretim üyesi ortasındaki maaş farkı azaltılırsa, doçentlik unvanı üzerindeki sorunlar büyük ölçüde halledilmiş olacaktır. Doçentlik de, öteki akademik unvanlar üzere, kurum tarafından verilmeli ve yalnızca verilen kurumda geçerli olmalıdır. Üniversiteler kendi kriterlerini kendileri koymalı ve açıkça ilan etmelidir. Bir kurumda doçent olan öteki bir kurumda (üniversite) prof. olarak atanabilmeli, yada karşıtı olabilmelidir.”
“Bu davette üniversitelerin aslî vazife ve amaçlarının ne olduğu sorusunu tekrar gündeme getirmiş olduk. Bilindiği üzere Türkiye’nin yükseköğretim hayatı 42 yıldır askeri darbenin kalıntısı olan 2547 sayılı mevcut YÖK Kanunu tarafından belirleniyor, şekillendiriliyor ve denetleniyor. YÖK Yasası tekraren değiştirilmeye teşebbüs edildiyse de her seferinde sonuçsuz kaldı. Mesela onlardan birisi, Hükümetin bu alanda birinci teşebbüsü (2003 yılı içinde) Ulusal Eğitim Bakanı Erkan Mumcu koordinatörlüğünde yürütülen çalışma idi. Erkan Mumcu’nun kurulunda ben de yer almıştım.
Türkiye’de plansız Yüksek Öğretim, üniversitelerin toplumdan kopukluğu; bilim ve araştırmada topluma öncü hale gelememesi hep tartışıldı. Son vakitlerde ise diplomalı işsizliğin tavan yapması ve mesleksel eğitimden kaçış konusu ile her önüne gelenin mezun olduğu yapısı ile üniversite eğitimi tekrar gündemde.”
“Birtakım kriterlerin değiştirilmesi, ağırlaştırılması yahut sayısal skorlar üzerinde oynama yapılması problemin özüne temas etmemektedir. Maarif bir bütün olduğuna nazaran mesleksel eğitim, üniversiteye giriş ve lise eğitimi birlikte ele alınmalıdır.
Yeni kriterler, üniversitelerin içe kapanıklığına ve toplumun gerçek meselelerinden kopuk oluşuna hangi tahlili getiriyor? Kriterleri ele alırken düşünmemiz gereken nokta burası olmaktadır. Bu kriterler, Üniversiteleri önlerine konan kriterleri aşmak için çabaladıkları birtakım unvanların verildiği “site”ler haline dönüştürüyor. Bilhassa yabancı lisanda yayıncılığın temel haline gelmesi bilimsel yayıncılığı oyun haline getirmekte; ülkemizin bilimsel varlığının dışarıya taşınması manası taşımaktadır.
YÖK’ten o denli yapılanmalar bekliyoruz ki üniversite öncelikle lokal meselelerle uğraşsın; üniversite, bulunduğu yörenin kültürü, edebiyatı, sanat ve iktisadı ile iç içe olsun. Üniversiteyi iş ve meslek dünyasına, sanat ve kültür âlemine bağlamak ve halktan kopukluğu ortadan kaldırmak için düzenekler geliştirilsin. Üniversiteyi, toplumun sıkıntılarını çözmeye matuf araştırmalara bağlasın ve yeniliklerle buluşturan pozisyona yükseltsin. Raflarda kalan tez yazma periyodu sona ersin. Üniversiteleri lise düzeyine indiren fiyatlı ders verme sistemine son verilsin. Yüksek Öğretim Kanununda o denli değişiklikler yapılsın ki, her yıl üniversitede hocalarının, halka ve öğrenciye ne verdiği sorgulanabilsin. Bilimsel yayın yapma, “amaç” olmaktan çıkarılsın.
Bilimin Batıya teslimiyetçi yapıdan kurtarılmasını isteyen Çakmak, beklenen yeni yapılanmada her şeyden evvel kendi kavramlarımızı ve müfredatımızı üreterek işe başlamalıyız” dedi.
Bizim kitaplarımız ve müfredatımız Batı ile tıpkı lisanı kullanıyor. Öncelikle ideolojisi ve dünya görüşü ile ve bakış açısı ile bize ilişkin bir üniversite sistemi ve anlayışı ortaya koymalıyız. Aklı başında ülkeler işe evvel bilimi yerelleştirmekle ve kendi coğrafya ve kültürleri ile birleştirerek işe başlıyorlar. Örneğin Ruslara bakalım. Newton Kanunu’nu bile Newton Kanunu ve prensibi diye ders kitaplarına almamışlar. “Newton-Chelowski Kanunu” diye isim vermişler. Böylelikle fiziği “milli” ve “yerli” hâle getirmeye çalışmışlar. Kendi ülkesinden bir ismi yanına koymuşlar. Kopernik’in buluşları aslında İbn-i Şatır’dan aşırmadır. Bize geçerken, Kopernik’in yanında İbni Şatır’ın da ismi yer almalıydı. Leonardo Da Vinci’nin buluşlarını El-Cezeri’den aşırdığına dair dokümanlar var. Bilimsel fikrin kurucusu Bacon ve Newton değil İbni Heysem’dir. Kimyanın babası ise Dalton ve Lavoisier değil Cabir bin Hayyan’dır. Geçmişe baktığımızda; bilimsel niyet ve araştırma geleneğinin, üniversite ve laboratuvar kültürünün, rasathane ve hastane yapılarının tüm dünyaya bu coğrafyadan dağılmış olduğunu görürüz.
YÖK ve MEB ithal “takma” aklı ve Batı’dan ithal “sömürge ruhunu” terketmedikçe ülkemiz biliminin dirilme imkânı yoktur. Bir defa bunun altını çizelim. Memleketin sıkıntısı budur: İşinde muvaffak olan adam takdir edilmez, muvaffak olmayan da sorumlu tutulmaz. Bu durum bir başıboşluk oluşturmaktadır.
YÖK sistemi bize ilişkin pahalar taşımıyor. Bize ilişkin ruhtan, havadan, töreden ve gelenekten bir şey göremiyoruz. Her şey yapay ve yamama biçiminde. Büsbütün hormonlu bir sistem. Bu türlü olunca da kabaca “Salla başını, al maaşını” sözü düstur haline geliyor.
Yayın ve makale yapılınca bilhassa memleketler arası atıf dizinine –SCI ve SSCI- giren mecmualarda her şey halloluyor havası veriliyor. Hâlbuki bizim ne yaptığımız değil, bunun ne işe yaradığı kıymetlidir. Bilimde ve eğitimde kendi referans sistemlerimiz yerine öbür ülkelerin referans sistemlerine bağlı kalmamız sömürge nizamını tahkim etmektedir. Halbâki “üniversite bir milletin kendi şuurunu keşif ve inkişaf ettirdiği vasatın adıdır”. Dolayısı ile her milletin üniversitesi, -uluslararası kabul edilebilecek kimi standartları da gözetmekle birlikte- kendine has özellikler taşımak zorundadır.”
Yüksek lisans ve/ya doktora için yurt dışına öğrenci gönderilmesi büyük bir kaynak israfını doğurmaktadır. Ülkemizde üstün ilmî donanıma sahip çok kıymetli hocalarımız ve maddi dayanak imkânları vardır. Ayrıyeten yurt dışından ülkeye dönmek isteyenler bulunmaktadır. Aslında onları desteklemek, onlara düzgün imkânlar vermek daha verimli sonuçları ortaya çıkartabilir. Böylelikle, yurt dışında bir şahsa harcanan parayla 15-20 kişi doktora öğrencisi olarak burada yetiştirebilir. Çok kısa müddette bilim insanı gereksinimimiz yerli imkânlarla karşılanabilir. Tıpkı vakitte alt yapı da bu ülkede kalacaktır. Bu ülkenin koşullarına nazaran doktora yapanlar, doktora sonrasına da muvaffakiyet ile devam edeceklerdir. Hem de yurt dışına gereksiz yüksek lisans-doktora öğrencisi göndermedeki başıboşluk ve israftan da böylelikle kurtulmak mümkündür.
İkinci bir mevzu ise, öğretim üyelerinin ürettikleri yayınların, yurtiçinde yayınlanmasından çok yurtdışında yayınlatılmaya çalışılması da başlı başına başka bir garabet teşkil etmektedir. Yurtiçi yayınların kalitesiz olduğu zımnen söz edilmiş oluyor. Yada yurtiçindeki bilim insanlarının yetkinlerine güvenilmeyip yurtdışından bir onay bekleniyor. Her iki durum kendi bilim insanımıza güvensizliğin ve kendini aşağılamanın tabiri olmaktadır.”
“YÖK’ü birinci etapta kapatmak yerine ulusal kaynaklarımızın bilim ve teknoloji açısından nasıl değerlendirileceği ve bu maksatla hangi bahislerde nasıl bilimsel çalışmalar yapılması gerektiği mevzularında kapsayıcı planlar yapan uyum merkezine dönüştürülebilir. Bu bağlamda YÖK; yüksek öğretim kurumlarında standartları belirleyen ve bunları takip eden, kurumlar ortasında uyumunu sağlayan bir üst kimliğe sahip olacaktır. Üniversite idarelerinde vali, belediye lideri, vilayet ulusal eğitim müdürü ve ticaret odası lideri üzere bölge/illerde halkın temsilcilerinin de yer aldığı bir idare sistem hayata geçirilmelidir.”
YÖK’ün topluma yararlı işleri yapmayı bir türlü kıymetlendirme sistemine almamasının düşündürücü olduğunu altını çizen Osman Çakmak kelamlarına şöyle devam etti:
Üniversite hocalarının pratikte toplumun ekonomik ve toplumsal hayatına dahil edilmesi için en faal araçlar kriter haline getirilemiyor. Mesela projeler, patent, knowhow ve yararlı model ve eser performanslarını kriterler ortasında en başta yazılması gerekenlerdir. Patentin, knowhow’un, yararlı model ve projenin geçersizi, intihali, manuplasyonu ve aşırması mümkün mü?
Bu davetin hazırlanmasında katkısı bulunan Yıldız Teknik Üniversitesinden Prof. Dr. Ahmet Koyun hocanın bir düzine patenti mevcut olup birebir vakitte bunları ticarileştirmiş durumdadır. Bir akademisyen olarak hem bilim portföyümüze hem de Türkiye’nin GSMH’ Sina ürettiği katma bedelin yerini hangi WoS doldurabilir? Yaptığımız ekonomik tahlillerde WOS yayınları ile makro ekonomik göstergeler ortasında ya hiç bir tesir gözlenmiyor yahut hayli bu tesir cılız çıkıyor. Bu ve gibisi hocalarımız bu somut yapıtları ile üniversitelerin asıl yüz akı hocalardır. Zira büsbütün kendi öz bilgi ve emekleri ile bu başarıyı elde etmiş hocalarımızdır. Bugünkü sistemin en büyük eksikliği bunları adeta yok saymasıdır.
Türkiye’nin el değmemiş ve akademik manada araştırılması gereken bir çok sorunu bulunmaktadır. Bunların her bir hakkında onlarca proje ve tez araştırmaları yapılabilir. Bilimin iktidarı ve öncülüğü dediğimiz şey budur. Böylelikle el yordamı ve göz kararı ile iş yapma dönemi sona erecek, tüm firma ve kurumlarda bilimin sağlam temellerine nazaran işler yürüyecek demektir. Üniversite – sanayi işbirliği kelamda değil, uygulamada gerçekleşmiş olacaktır.
Doçentlikte ve öbür unvanlarda projeye gerekli dayanak ve paha verilecek olduğu taktirde bütün akademisyenler seve seve proje peşinde koşacaklardır. Öteki da bir teşvike çok da gerek kalmayacaktır.
Hulâsa olarak yüksek öğretimde raflarda yer işgal etmekten öteki bir işe yaramayan makale kitap ve tezlerin yerine somut çıktısı olan kültürel, sınai, mali her türlü toplumsal yarara yönelik projeleri ikame etmemiz zaruret arz etmektedir.
Bizim teklifimiz, akademik yükseltmelerde ‘sadece yayın’a dayalı mevcut sistemin terkedilmesidir. Bu bahiste arkadaşlarımızın geliştirdiği modeller vardır. Onlardan birisi davete takviye veren Prof. Dr. Yunus Çengel hocanın sunduğu akademi sepeti ismini verdiği tahlildir.
Sepetin içinde şunlar bulunuyor:
• Makale yayını, makale kıymetlendirme, atıf sayısı, h-indeks
• Kitap yahut kitap kısmı telif/tercüme
• Proje yazma (BAP, TÜBİTAK, AB 7. Çerçeve, Kalkınma Ajansı, Firmalar, vs)
• Proje yürütücülüğü/araştırmacılığı/değerlendiriciliği/izleyiciliği
• Patent alma/ürün geliştirme/lisanslama/şirket kurma/bilimsel rapor yazma
• Seminer/kısa ders verme/SEM’de kurs verme
• Yönetilen Master/Doktora tezleri (yüksek yetenekli insan yetiştirme)
• Firmalara/kurumlara danışmanlık
• Kurumuna yapılan katkı/verilen destek/komisyon görevleri
• Verilen dersler/Açılan laboratuvarlar/Yaptırılan lisans projeleri
• Mesleksel konferans/kongre düzenleme; Bilimsel mecmua editörlüğü
• Alınan mükafatlar, plaketler, davetli konuşmacı olma, panelistlik, medya
• Başka akademik faaliyetler
“YÖK’ün doçentlik kriterlerini değiştirmesi uygun niyetle yapılmış, aslında üniversitelerin ve akademisyenlerin kalitesini artırma amacı olduğu söylenebilir. Lakin, raporda da vurgulandığı üzere, tahlilin kriterlere odaklanılması ile asıl problemler ıskalanmaktadır.
Öyle kriterlerimiz var ki mesela dışarıdan dünyaca tanınmış bir hocayı üniversiteye getirmeye kalksanız tahminen de kriterlere uymayacak diye almayacaksınız. Hala ortak çalıştığımız bir arkadaşımız var. Amerika’da seçkin üniversitelerde 10 yılı aşkın değerli projelerde çalışmış birisi. Uzman olduğu alanda ülkemizde çok az insan var. Fakat kendisi eczacılık alanında müracaatına daima pürüz çıkarıyorlar. Maalesef ülkemizde alanında kendini aşan şahısları mani koyma alışkanlığı ve kıskançlık var. Halbuki arkadaşımız bana nazaran profesörlüğü çoktan hak etmiş birisi.
Artık üniversiteler ihtisas üniversiteleri olma yolunda gelişme göstermektedir. Ziraat üniversitesi, otomotiv üniversitesi, sıhhat üniversitesi, biyoteknoloji ünivesitesi vb. Dünya buna yönelmiş durumdadır. Birbirinin kopyası cılız üniversiteler yerine ihtisas üniversiteleri öne çıkmaktadır.
Her bir üniversiteye pozisyonlarına ve güçlü olduğu alanlara nazaran ülkenin yeni genel maksatlarına bağlı araştırma bahis ve misyonları verilmelidir. Ayrıyeten zihnî emek ve fazla fizikî yatırım gerektirmeyen kollarda da araştırma grupları kurulmalıdır. Örneğin tarımın, hayvancılığın canlandırılacağı yörelerdeki üniversitelerde moleküler biyoloji ile tohumculuğa, hayvan kuşaklarının geliştirilmesine yönelik araştırmalara yük verilmelidir.
Gerçek öğrenme, yaparak öğrenmedir. İnsan eksikliklerini yaparak ve araştırarak öğrenir. Bunun için dünyada artık AR-GE işçisi olarak doktoralı elemanlar istihdamı yaygınlaşmıştır. Ülkemizde AR-GE yaygın ve kazandırıcı hale gelirse fen ve teknik kısımlardan mezun olanlar iş bulmaya başlayacaklardır. Yeni sanayi kısımlarında üretim yapacak bölgelerde fizik, kimya, bilgisayar (yazılım ve donanım), mühendislik araştırma ve geliştirme merkezleri kurulmalıdır. Böylelikle, bu araştırma merkezlerinde yüzlerce doktoralı, masterli genç için toplu iş alanları açılacaktır.”
